تولید نامتوازن محصولات کشاورزی ثمره نبود الگوی کشت در استان زنجان است

به گزارش موج رسا; با توجه‌ به تغییر اقلیم و گسترش خشکسالی در دهه اخیر، کشت بسیاری از محصولات کشاورزی تحت تاثیر قرار گرفته است به طوری که امکان کشت برخی محصولات کشاورزی به دلیل نبود و کمبود آب با ریسک  بالایی مواجه شده است، و نمونه همین محصول را می‌توان به برنج اشاره کرد با اینکه از سالیان دور طبق نقشه‌های موجود سطحی به کشت برنج در استان اختصاص می‌یافت اما در گذر زمان با توجه به تغییر اقلیم و کم‌بارشی‌های رخ داده شده کشت این محصول تحت تاثیر قرار گرفته است هرچند به دلیل نبود الگویی مشخص در اغلب نقاط استان این محصول در مناطقی همچون زنجان، ماهنشان و طارم بدون توجه به هدررفت آب‌های زیرسطحی کشت می‌شود و روش بازدارنده‌ای نیز برای مقابله با عدم کشت نیست چراکه محصولات جایگزین نمی‌تواند سودآوری این محصول را داشته باشد. با این حال بر اساس ظرفیت هر منطقه می‌توان محصولی را برای هر نقطه از کشور و استان انتخاب کرد و مورد کشت قرار داد.

بیشتر بخوانید

• کشت برنج در استان زنجان مطابق با الگوی کشت انجام می‌شود
• ۱۵ محصول کشاورزی در لیست الگوی کشت قرار دارند/ آغاز خرید حمایتی زیتون روغنی از ۲۶ آبان ماه در سطح کشور
• طرح الگوی کشت در استان زنجان در حال اجراست

گذشته از موارد خشکسالی و کم آبی افزایش یا کاهش یکباره سطح زیر کشت و قیمت  برخی محصولات کشاورزی هرساله برای کشاورزان استان زنجان آزاردهنده است. چراکه آنها برای کشت محصولاتی نظیر گوجه، پیاز، هندوانه یا سیب‌زمینی و سایر محصولاتی که مورد کشت قرار می‌دهند همواره نگران هستند چراکه یک سال سود منطقی از آن می‌برند در دوره‌ای دیگر چیزی جز زیان عاید کشاورزان نمی‌شود.

در یک مثال می‌توان این ضرر و زیان کشاورزان را به وضوح دید و لمس کرد، در سال ۱۴۰۰ کشت وسیعی از محصول پیاز توسط کشاورزان استان زنجان سبب شد تا این محصول به نازلترین قیمت برسد و به قول کشاورزان بازار از پیاز سیر شود و کشش  برای فروش نداشته باشد و همین امر دلیلی برای ضرر و زیان کشاورزان شد به طوری که حتی طبق اذعان کشاورزان هزینه تولید نیز با فروش محصول حاصل نشد چراکه هزینه‌هایی همچون کارگری، سم، کود، بذر، مکانیزاسیون از زمان کاشت تا برداشت به حدی بالا بود و هست که کمر کشاورزان زیر بار این هزینه‌ها خم می‌شود.

با این وجود این تنها یک مثال بود چراکه در سالیان متمادی در استان زنجان هر ساله یکی از محصولات کشاورزی در چالش نبود بازار قرار می‌گیرد با اینکه در سال ۱۴۰۱ بازار فروش برای پیاز به دلیل صادراتی که انجام شد، مناسب بود اما محصول سیب‌زمینی تقریبا روی دست کشاورزان مانده بود به طوری که طبق اذعان، مهرداد شفیعی، مدیر امور زراعت شهرستان خدابنده در اواخر ابان ماه سال گذشته که برداشت سیب‌زمینی به اتمام رسیده بود در گفت‌وگو با خبرنگار موج‌رسا اذعان کرده بود، این شهرستان جزو قطب‌های تولید محصولات کشاورزی در استان و کشور محسوب می‌شود، و شهرستان در تولید سیب‌زمینی در کشور سرآمد است.

بنا به گفته وی  در سال ۱۴۰۱ در حدود ۳ هزارو ۵۰۰ هکتار از شهرستان خدابنده زیر کشت محصول سیب‌زمینی رفته بود که میزان تولید محصول از سطح مذکور به ۱۴۰ هزار تن  رسید که ۳۰ هزار تن از آن اختصاص به تولید غده بذری دارد.

به بیان مدیر امور زراعت شهرستان خدابنده در این بازه زمانی که برداشت محصول تقریبا به اتمام رسیده و باید بازارسانی انجام می‌شد، در خصوص صادرات محصول سیب زمینی دستوری به استان ابلاغ نشد این در حالی بود که سالانه در حدود ۴۰ هزار تن سیب زمینی از شهرستان خدابنده صادر می‌شود و اگر این تصمیم کشوری برای صادرات وجود داشته باشد شهرستان خدابنده قادر به صادرات بیش از ۴۰ هزار تن سیب زمینی در سال خواهد بود.

با این وجود آنچه که استمرار داشت عدم صادرات محصول به کشور‌های دیگر در سال ۱۴۰۱ بود که این امر خود دلیلی در کاهش قیمت و از سویی دیگر ضرر و زیان کشاورزان در کشت محصول سیب زمینی بود.

با تمام این‌ها این معضلات همواره برای کشاورزان استان زنجان تکرار شده است چراکه در طول همین سال‌های اخیر کشت هندوانه در استان به قدری بالا رفت که کشاورزان عدم برداشت محصول را ترجیح دادند و همین امر خود علاوه بر ضرر و زیان هنگفت به کشاورزان سبب هدر رفت حجم عظیی از آب با ارزش زیرزمینی که در تولید این محصول به کار رفته بود شد.

اما همه این امور تنها یک نکته و یک ضعف را نشان می‌دهد و آن نبود عدم الگوی کشت است چرا که اگر الگوی کشت در اختیارکشاور باشد و کشاورز مطابق با آن و با امید به اینکه محصول کشت شده یقینا با قیمت مناسب خرید خواهد شد به سمت کشت محصولات خارج از الگو که هیچ امیدی نیز برای بازار فروش آن نیست؛ نخواهند رفت.

کشاورزان به دنبال کشت محصولی هستند که درآمد بیشتری داشته باشد

رامین شفیعی، کشاورز طارمی در خصوص اولویت‌ها برای کشت محصولات کشاورزی به خبرنگار موج‌رسا، گفت: مهم‌ترین موضوع در انتخاب کشت محصولات برای کشاورزان جنبه اقتصادی آن است، بنابراین کشاورزان به دنبال کشت محصولی هستند که درآمد بیشتری داشته باشد تا بتوانند معیشت خانواده خود را تأمین نمایند.

وی با بیان اینکه در حال حاضر کشت شالی برای زارعان اقتصادی‌ترین محصول است لذا کشت برنج علاوه بر کسب درآمد مناسب، بازار فروش هم دارد؛ گفت: همین امور دلیل سفت و سختی است تا کشاورزان را راغب به کشت برنج کند.

وی ضمن انتقاد از برنامه‌ریزی نامناسب جهاد کشاورزی استان در محصولات پیشنهادی برای کشت، گفت: متأسفانه جدای از مشاوره‌های نامناسب مدیران این حوزه در خصوص کشت، حمایتی هم از کشاورز نمی‌شود بنابراین کشاورز مجبور است برای درامد بیشتر به سمت تولید محصولی برود که خود به صورت تجربی به کشت آن و عایده حاصل از آن پی برده است.

این کشاورز طارمی با بیان اینکه گاهی جهاد کشاورزی کشت محصولی را به کشاورزان پیشنهاد می‌کند که بسیاری‌ها راغب به کشت ان در منطقه نیستند چراکه از بازار فروش آن نیز بی‌اطلاع هستند گفت: هرچند این محصول برای زارع صرفه اقتصادی دارد؛ اما منجر به گسترش آفت و مصرف میزان زیادی آب می‌شود به نظر می‌رسد جهاد کشاورزی استان باید اطلاعات بخش کارشناسی خود را افزایش دهد ضمن اینکه امیدواریم با اجرای طرح الگوی کشت این مهم میسر شود.

با این وجود آنچه که مشهود است نبود الگوی کشت همچنان جزو یکی از معضلات بزرگ برای کشاورزان استان زنجان است. با اینکه الگوی کشت تقریبا بعد از ۵۰ سال ۱۸ مهر ماه سال ۱۴۰۱ ابلاغ شد اما این طرح همچنان بر روی کاغذ مانده است.

با این حال دولت سیزدهم مهرماه سال گذشته نهایتا پس از‌ شانه خالی کردن دولت‌های مختلف از اجرای این قانون، سند الگوی کشت استان‌ها را با حضور معاون اول رئیس‌جمهور رونمایی کرد. مراسمی که مسئولین وزارت جهاد کشاورزی در آن از تخصیص بودجه لازم برای اجرای این قانون در قالب تبصره 14 بودجه سال 1402 خبر دادند. مسئولین وقت سازمان برنامه و بودجه اما ظاهرا با این رویکرد کلی دولت همسو نبودند و نه در تبصره 14 و نه  در هیچ جای دیگر قانون بودجه سال 1402‌ اشاره‌ای به اجرای قانون الگوی کشت نشد!

این در حالی است که رهبر معظم انقلاب در تشریح اهمیت بخش کشاورزی و لزوم توجه مسئولین دولتی به این بخش می‌فرمایند: «اگر بخواهیم‌ کشورمان‌ به‌‌طور نسبی‌ به‌ استغنا و خودکفایی‌ و بی‌نیازی‌ از دیگران‌ نایل‌ شود، باید در روستاها سرمایه‌گذاری‌ کنیم‌ و زحمت‌ بکشیم‌. پایه‌‌ اول‌ خودکفایی‌، خودکفایی‌ در امور تغذیه‌ مردم‌ است.‌ هدف‌ اصلی‌ در بخش‌ کشاورزی‌ باید رسیدن‌ به‌ خودکفایی‌ در محصولات‌ اصلی‌ مورد نیاز کشور باشد....مسئولان با این نگاه، با نگاهِ «حایز اهمیت»، باید به بخش کشاورزی نگاه کنند. بخش کشاورزی یک محور اصلی در اداره‌ کشور است؛ و باید با این چشم در تنظیم معلومات دانشگاهی، در تخصیص بودجه، در گماشتن افراد کارآمد و توانا در رأس کارها، به آن نگاه کرد؛ باید امر کشاورزی را در کشور سبک نشمرند.... اینجا مسئله‌ غذا و مسئله‌ امنیت غذایی و مسئله‌ استقلال ناشی از امنیت غذایی و خودکفایی مطرح است.»

الگوی کشت بدون مشوق‌های لازم قابل اجرا‌ نخواهد بود

با تمام این‌ها اوایل اردیبهشت ماه جاری؛ جلال محمود زاده، عضو هیئت رئیسه کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اجرای موفق الگوی کشت نیازمند الزامات قانونی، فنی و اجرایی است، اذعان کرده بود: اجرای الگوی کشت نیازمند ابزارهای تشویقی است. هنگامی که به یک شهر اعلام می‌شود مطابق نیازهای کشور یک محصول خاص کشت شود، باید مشوق‌های لازم اعطا شود تا کشاورزان نیز از چنین روندی استقبال کنند. بنابراین مادامی شاهد استقبال کشاورزان خواهیم بود که مشوق‌های لازم برای آن‌ها درنظر گرفته شود. این مشوق‌ها می‌توانند در قالب تسهیلات کم بهره و دریافت ماشین‌آلات کشاورزی باشد.

وی افزود: وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند میزانی از محصول را مقرر کند تا کشاورزان مطابق الگو به کشت آن بپردازند و سپس خرید تضمینی را رقم بزند. بدین معنا که در زمان برداشت، دولت محصول را با قیمت مناسب از کشاورز خریداری کند.

محمودزاده تصریح کرد: در برخی مناطق با اقلیمی رو به رو هستیم که مناسب کشت برنج نیست اما کشاورزان سالیان سال در آن اقلیم به کشت برنج می‌پردازند. در چنین شرایطی باید الگو را تغییر دهیم و محصولی را به عنوان جایگزین به کشاورزان معرفی کنیم. بی‌شک به منظور تغییر الگو نیازمند مشوق هستیم تا معیشت کشاورزان دچار خطر نشود.

عضو هیئت رئیسه کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی همچنین خاطرنشان کرد: معرفی محصولات جایگزین و درآمد مشابه، ارائه تسهیلات مناسب و ماشین آلات موردنیاز کشاورزان را به کاشت مطابق الگوی کشت ترغیب خواهد کرد.

وی متذکر شد: بی‌شک الگوی کشت بدون مشوق‌های لازم قابل اجرا‌ نخواهد بود. اجرای موفق الگوی کشت نیازمند الزامات قانونی، فنی و اجرایی است.

وی یادآور شد: الگوی کشت موردنظر وزارت جهاد کشاورزی در سال گذشته تنها ۱۰ درصد اجرا شده و ۹۰ درصد به اجرا نرسیده است. مهم‌ترین عدم اجرای الگوی کشت نبود زیرساخت‌ها و مشوق‌های لازم بوده است. بنابراین استناد به همین گفته کافی است که پی برده شود که استان زنجان نیز همچنان در مسیر پر پیچ و خم انجام الگوی کشت قرار دارد.

جامعه کشاورزی و تولید کننده سردرگم درنوع کشت محصول است

و اما در این راستا محمد نادری، کارشناس ارشد کشاورزی در گفت‌وگو با موج‌رسا با اشاره به اینکه در منابع آب و خاک در استان محدودیت‌هایی وجود دارد، اظهار داشت: با وجود همین منابع محدود، امنیت غذایی باید مورد توجه قرار بگیرد و نباید این موضوع کمرنگ شود تا کشور به سمت وابستگی پیش رود.

وی با اشاره به اینکه باید در ارتباط با پیاده‌سازی الگوی کشت برنامه و آمایش در نظر گرفته می‌شد افزود: هنوز جامعه کشاورزی و تولید کننده سردرگم است نمی‌داند چه محصولی را کجا و به چه میزان مورد کشت قرار دهد؛ با این شرایط در فصول مختلف فراوانی یا کمبود محصولات متنوع به چشم می‌آید و نمونه‌های این را نیز در طول سالیان در استان به وضوح مشاهده کرده‌ایم.

وی خاطر‌نشان کرد: به اجرای الگوی کشت باید توجه ویژه‌ای شود و این امر برنامه‌ریزی اساسی را می‌طلبد. چراکه کشت در هر منطقه باید بر اساس ظرفیت‌ها و اقلیم آن منطقه باشد.

این کارشناس کشاورزی با اشاره به اینکه کشت محصول باید متناسب با شرایط انجام شود تاکید کرد: در یک مثال؛ نباید دیگر کشت برنج در مناطقی که خشک است و آب زیادی را برای کشت طلب می‌کند، انجام شود اما همان‌طور که شاهد هستیم در برخی نقاط استان اقدام به کشت برنج می‌شود که واقعا آبی برای آبیاری نیست.

نادری با بیان اینکه متاسفانه در تهیه الگوی کشت دانشگاه‌ها به کار گرفته نشدند تصریح کرد: در حوزه فرهنگ‌سازی نیز با اینکه رسانه‌ها و صدا و سیما ظرفیت بسیار مناسبی دارند اما به طور منسجم و جدی و هماهنگ با سایر دستگاه‌ها به موضوع ورود نیافته‌اند.

این کارشناس کشاورزی با تاکید بر اینکه برای ترویج الگوی کشت بین کشاورزان، بصورت تحمیلی و با اجبار نمی‌توان ورود کرد افزود: باید کشاورز را تشویق کرد و باید سیاست‌های تشویقی برای انجام این امر در نظر گرفت.

نادری با اذعان به اینکه الگوی کشت برای اولین بار در سال گذشته ابلاغ نشده و سال‌های قبل هم ابلاغ شده اما به مرحله اجرا نرسیده است اما با این وجود از دولت مطالبه داریم تا الگوی کشت را بصورت شعاری و کار نمایشی پیش نبرند.

تامین امنیت غذایی مهمترین پیامد رعایت الگوی کشت است

همین طور اکبر طیبی معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان گفت: کلیات طرح الگوی کشت این است که دولت در چارچوب یک‌سری حمایت‌ها و مشوق‌ها، محصولات راهبردی متناسب با استعداد و شرایط هر منطقه را برای الگوی کشت معرفی کرده و هر کشاورزی که این موارد را رعایت کند مشمول دریافت این حمایت‌ها و مشوق‌ها کند.

وی با اشاره به اینکه این مشوق‌ها و حمایت شامل موارد متعدد و مختلفی از قبیل ارائه تسهیلات، خدمات ارائه نهاده ها و بذر استاندارد مورد نیاز و چیزهای دیگر است، گفت: در الگوی کشت محصولات مورد نیاز کشور اولویت‌بندی شده‌اند، بنابراین تامین امنیت غذایی مهمترین پیامد رعایت الگوی کشت است.

وی بیان کرد: در استان زنجان برنامه الگوی کشتی که ابلاغ شده متناسب با همین برنامه کشت تقریبا در حال انجام است و تغییرات کمی دارد و طبق این برنامه نیز پیشروی می کنیم با این حال الگوی ابلاغی را به تمام شهرستان ها اعلام کرده ایم هرچند کشت تعدادی از محصولات بیشتر از سطح معمول اعلام شده و باید توسعه یابند همانند محصول جو.

طیبی خاطرنشان کرد: در طرح الگوی کشت دولت تمهیداتی را مد نظر دارد که کشاورزان با رعایت آن متضرر نشوند با این وجود استان در زمینه غلات(گندم و جو)، حبوبات(لوبیا)، سیب‌زمینی و زیتون جزو قطب‌های تولید در کشور است. بنابراین جهت‌گیری الکوی کشت استان نیز منطبق بر اولویت چنین محصولاتی با توجه به استعداد مناطق استان است.

وی با بیان اینکه اجرای طرح الگوی کشت نیازمند تامین زیرساخت‌ها است، گفت: مالک مزرعه کشاورز است و با ملزم کردن کشاورزان به کشت محصولی خاص نمی‌توان الگوی کشت را پیاده‌سازی کرد بلکه تحقق این موضع در گروه بسته‌های تشویقی و تضمین بازار و سود است که در این صورت و با فراهم شدن زمینه‌ها، خود کشاورزان برای کشت محصولات اولویت‌دار رغبت پیدا می‌کنند.

وی افزود: در سطح استان زنجان، از ۸۴۰ هزار هکتار اراضی موجود در حوزه کشاورزی؛ ۴۴۵ هزار هکتار در بخش زراعت و باغبانی و تولیدات گیاهی است. در کل ۸۵ هزار هکتار نیز سطح باغات استان است که ۶۵ هزار هکتار آن بارور می‌باشد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان گفت: با توجه به اینکه استان یکی از قطب‌های دیم‌خیز کشور است بر این اساس بسته به شرایط اقلیمی کشت انواع مختلف محصولات انجام می‌شود.

وی ادامه داد: در حوزه زراعت؛ حجم تولیدات بین یک میلیون و ۷۰۰ تا ۲ میلیون و ۲۰۰ تن در سال است همین‌طور در حوزه باغبانی نیز میزان تولیدات ۵۰۰ هزار تا ۶۰۰ هزار تن می‌باشد.

اصلاح الگوی کشت یکی از برنامه‌های اصلی در بخش معاونت بهبود تولیدات گیاهی است

وی با تاکید بر اینکه متناسب با چالش‌ها اقداماتی در سطح استان آغاز کرده‌ایم و امسال و سال پیشرو در راستای رسیدن به اهداف مد نظر تلاش می‌کنیم گفت: با توجه به چالش کم‌آبی، اصلاح الگوی کشت یکی از برنامه‌های اصلی در بخش معاونت بهبود تولیدات گیاهی است که شامل زراعت و باغبانی است. در این راستا توسعه محصولات با نیاز آبی کم‌تر در دستور کار قرار دارد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان بیان کرد: جهاد کشاورزی تلاش دارد تا در حوزه گیاهان دارویی، گیاهانی همچون زعفران و گل‌محمدی و سایر گیاهانی که نیاز آبی کمتری دارند را توسعه دهد. همین‌طور در حوزه محصولات زراعی و باغی به دنبال محصولاتی هستیم که نیاز ابی کمتر و مقاوم نسبت به شرایط اقلیمی هستند توسعه یابد. با این حال طرح‌های مختلفی برای خودکفایی تولید محصولات مختلف اجرا می‌کنیم. 

وی با اشاره به بحث جهش تولید در دیمزار‌ها در استان که در سال دوم اجرا قرار دارد اذعان کرد: این طرح با همکاری ستاد اجرایی فرمان امام خمینی (ره) در حال اجرا قرار دارد همچنین در دل این طرح نیز اهداف مختلفی در حال اجرا و عملیاتی شدن است.

طیبی ادامه داد: در کنار این موضوع، بحث انتقال کشت بهاره به کشت پاییزه در حال انجام است تا نهایت استفاده از آب پاییزه و زمستانه انجام شود. از سویی دیگر تبدیل آیش زرد به آیش سبز نیز در حال پیگیری است و با توجه به اینکه فرسایش در کشور نسبت به دنیا بالا است بنابراین نیاز است تا به این سمت حرکت کنیم.

طیبی با بیان اینکه ضایعات در بخش کشاورزی یکی از چالش‌ها است گفت: به طور متوسط حدود ۳۰ درصد تولیدات در پروسه‌های مختلف تبدیل به ضایعات می‌شوند. چراکه ضایعات از مرحله کشت آغاز شده و تا مرحله بازار می‌‌رسد اما بعد از تولید به دلیل مشکلات در بحث فراوری و بسته‌بندی میزان ضایعات بالاتر می‌رود.

اجزای الگوی کشت در مسیر پر پیچ و خم اجرا

با تمام این‌ها اجرای الگوی کشت از ضرورت‌های امروز است و در اینکه ما باید در سراسر کشور برای صرفه‌‎جویی و بهره‌وری بیشتر از آب مصرفی الگوی کشت را اجرایی کنیم تردیدی نیست؛ درحالی‌که وزارتخانه جهاد کشاورزی با محدودیت کشت محصولات آب‌بر به دنبال اجرای الگوی کشت برآمده است، اما برخی از فعالان و کارشناسان براین باورند که مصوبه الگوی کشت تنها با ایجاد زیرساخت‌های لازم و حمایت‌های یارانه‌ای اجرا خواهد شد و هنوز به مرحله اجرا نرسیده و در حال وارد شدن به مسیر پر پیچ و خم اجرا قرار دارد.

با تمام آنچه که ذکر شد اجرای مصوبه الگوی کشت جراحی بزرگی است که قرار است در بخش کشاورزی کشور و به الطبع آن در استان زنجان روی دهد و نیازمند حمایت‌ها و مشوق‌ها لازم است وگرنه همانند گذشته بر زمین خواهد ماند هر چند در این راستا سازمان جهاد کشاورزی استان عزم خود را جزم کرده اما در کنار این این امر باید موضوعات دیگر نیز همچون ایجاد زیرساخت‌ها و مشوق‌ها مد نظر قرار گیرد.