ملیله سازی رشته بومی صنایع دستی زنجان/هنرمندان زنجانی، تهران و اصفهان را صاحب سبک کردند

به گزارش موج رسا; بر اساس کشفيات باستان‌شناسي، قديمي‌ترين اشيايي که مي‌توان، ريشه مليله ايران را در آن جستجو کرد، متعلق به دوره هخامنشيان است،در دوران ساساني نيز صنعت‌گران فلزکار و مخصوصا نقره‌کاران ظروف گران‌قيمت و سرشار از ذوق و سليقه هنري خود را براي مصرف طبقات مرفه جامعه ساخته مي‌شد و در راه خلق آثار بسيار ظريف و هنرمندانه تمامي استعداد خود را به کار مي‌گرفتند . در برخي موارد نيز استفاده از سنگ‌هاي قيمتي، زيبايي اين اشيا را دو چندان می کرد.

متسفانه بسياري از آثار مربوط به دوره تاريخي مذکور در زمان حمله اعراب - به دليل گران‌بها بودن اشيا نقره‌اي و سبک‌ بودن وزن آن- به غنيمت برده شده است. ولي آنچه که طي چند قرن اخير در اثر کاوش‌هاي باستان‌شناسي و يا به طور تصادفي مناطقي نظير شوش و همدان و گنجينه جيحون بدست آمده است، نشانگر وجود مليله‌کاري و نيز نشان از مهارت و استادي صنعت‌گران مليله کار در ايران قبل از ميلاد است.

 پروفسور "آرتور اپهام پوپ"در کتاب شاهکارهاي هنر ايران، ضمن اشاره به زرگري و نقره‌کاري در سال‌هاي بعد از ظهور اسلام به آثاري از مليله متعلق  به قرن 12 ميلادي اشاره کرده است.

 لازم به ذکر است: تعداد و آثار باقي‌مانده از آن زمان بسيار اندک است از آنجا که  اشيا مليله از طلا و نقره ساخته مي‌شوند و مي‌توان به راحتي آن‌ها را ذوب کرده و مجددا مورد استفاده قرار داد. به همين دلیل نيز آن اشيا به مرور زمان از بين رفته و هم اينک نمونه‌هاي زيادي از مليله کاري دوران گذشته باقي نمانده است.

در دوران سلجوقي اکثر سازندگان آثار نفيس فلزي، هنرمندان خراساني ساکن در شرق و شمال شرقي ايران بودند که عده‌اي از آنان به علت جنگ‌هاي خونين و زد و خوردهاي محلي، ترک  وطن کرده و در ساير شهرها از جمله زنجان، بروجرد، همدان، تبريز و به ويژه شهر موصل اقامت گزيدند.

با توجه به آن‌چه که اشاره شد، احتمال مي‌رود هنرمندان خراساني هنر فلزکاري از جمله مليله‌کاري را در سال پنجم هـ . ق در زنجان رواج دادند. از دوران قاجاريه نيز تعدادي سر قليان، گيره استکان، سيني در اندازه‌هاي مختلف، گوشواره، سينه ريز و...، باقي مانده که بخشي از آن‌ها در موزه‌هاي داخلي،  خارجي و بخشي نيز به صورت مجموعه‌هاي خصوصي و يا نزد خانواده‌ها نگهداري مي‌شود.

*استقبال گردشگران از ملیله زنجان

یکی از هنرمندان ملیله ساز استان زنجان در گفت و گو با خبرنگار موج رسا،اظهار داشت: ملیله سازی یکی از اصلی ترین صنایع دستی استان زنجان محسوب می شود.

رباب محمدی با بیان اینکه نمایشگاه صنایع دستی استان زنجان در مکان نمایشگاه جنب رختشویخانه راه اندازی شده است،گفت: استقبال گردشگران نیز از ملیله خیلی خوب است.

وی با اشاره به اینکه ملیله سازی کار نفیسی است که با فلز کار می شود،گفت: این هنر جزو کالای لوکس محسوب شده و  دارای جایگاه ثبیت شده ای در زنجان است.

این هنرمند زنجانی از راه اندازی کارگاه ملیله خود در زنجان خبر داد و گفت: تا کنون حمایتی از سوی مسئولان نشده است.

محمدی عدم بیمه هنرمندان این صنعت را از مشکلات عنوان کرد و گفت: هنوز این مسئله حل نشده است.

وی با بیان اینکه از روی علاقه به این رشته گرایش پیدا کرده ام،گفت: اگر چه از نظر اقتصادی نمی توان روی این صنعت حساب  باز کرد اما علاقه موجب شده در این رشته ماندگار شوم.

این هنرمند با بیان اینکه تعداد افرادی که این هنر را نیمه کاره رها می کنند زیاد است،افزود:عدم تامین اقتصادی با این هنر موجب شده تا گرایش کمتری به آن شود.

محمدی عدم داشتن پشتوانه مالی و سرمایه اولیه برای راه اندازی کارگاه را از مشکلات ملیله عنوان کرد و گفت:باید مکان دائمی نمایشگاهی برای صنایع دستی استان زنجان ایجاد شود تا هنرمندان نیز بدون دغدغه به این کار ادامه دهند.

*تاريخچه مليله کاري زنجان

در هر حال از دو طريق مي‌توان به قدمت اين هنر ارزنده در زنجان پي برد:

نوشته‌ها و سفرنامه‌هاي سياحاني كه به اين منطقه سفر كرده و از هنر زيباي مليله کاري در اين منطقه ياد كرده‌اند.

 آثار باقي‌مانده مليله بسياراندک بوده و اكثرا متعلق به دو سده اخير است. در كتب تاريخي‌ كه اشاراتي درباره زنجان دارند، از ميان صنايع شهر زنجان، از صنعت فلزكاري آن سخن گفته‌اند از آنجا كه مليله‌كاري نيز يكي از شاخه‌هاي  فلزكاري است، مي‌توان مسير حركت آن را در بطن فلزكاري منطقه جستجو كرد.

شايد بتوان گفت، با توجه به رونق منطقه زنجان در دوره هخامنشيان، اشكانيان و ساسانيان، فلزكار نيز كه از صنايع پيشرفته هر يک از اين تمدن‌هاست که در اين منطقه وجود داشته است.

سابقه مليله‌کاري در زنجان از قرن سيزدهم هجري، به بعد روشن و مشخص است به طوري‌که "فردريک ريچارد"، مستشرق اروپايي، در سفر نامه خود مي‌نويسد: " شهر زنجان، شهر کوچکي است نقره و مليله‌کاري اين شهر پر زرق و برق است"، همچنين "سامويل گرين‌ويل بنجامين" که در حدود سال (1883 م 1301 هـ . ق ) به ايران سفر کرده است در مورد صنعت‌گري در زنجان اطلاعات بيشتري مي‌دهد.

مليله کاري تا قبل از دوره پهلوي، به عنوان هنر دستي بومي زنجان فقط در اين شهر معمول بوده، در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادي از هنرمندان اين شهر به تهران و اصفهان در ساير نقاط کشور نيز هنري مشابه مليله کاري زنجان در مناطق مذکور، رواج يافت.

 سرويس‌هاي چاي‌خوري و شربت‌خوري، جعبه جواهرات و دسته چاقو، عمده‌ترين محصولات توليدي تا زمان معاصر بوده‌اند. هنرمندان زنجاني در سال‌هاي بعد، به تدريج بر انواع اين دست ساخته‌هاي هاي زيبا افزودند، شايد بتوان رونق اين هنر صنعت را در زنجان، دوران سلجوقي دانست و همچنين بر اساس آثار باقي‌مانده از دوره صفوي، اين دوره را اوج شکوفايي اين هنر دانست.

 مليله‌کاري، يکي از رشته‌هاي اصيل، بومي و اولويت‌دار صنايع دستي استان زنجان است که با به کارگيري مفتول‌ها و نوارهاي ظريف شده نقره و با استفاده از انواع طرح‌هاي سنتي ساخته مي‌شود، مصنوعات توليد شده شامل: سرويس چاي‌خوري، شکلات‌خوري، گلدان، شمع‌دان، قاب عکس، انواع زيورآلات و....، است.//ن