زنجان شهر جهاني مليله می شود/ كيفيت، ظرافت و عيار بالاي مليله زنجان با خلوص 99 درصد

يحيي رحمتي امروز در گفت و گو با خبرنگار موج رسا; اظهار داشت: پرونده ثبت جهاني مليله در حاله آماده سازي است و در اين راستا يك سري كلاس آموزشي تخصصي و طراحي محصول مليله زنجان براي ايجاد شهر ملي و جهاني مليله در زنجان برگزار مي شود.

وي ادامه داد: اين دوره 40 ساعته با حضور 30 هنرجو به منظور طراحي و نمونه سازي محصولات مليله با موضوعيت كاربردهاي جديد با حفظ اصالت سنتي توليد محصولات برپا مي شود.

مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري زنجان با اشاره به اينكه زنجان تنها شهري است كه مبداء و خاستگاه مليله است، بيان كرد: در حال حاضر ما آثاري از دوره صفويه در خصوص مليله داريم اما انچه مسلم است قدمت مليله در زنجان بسيار بيشتر از آن و به دوره سلجوقي مي رسد.

وي در خصوص اينكه زنجان براي شهر جهاني مليله انتخاب شده است اظهار كرد: كيفيت، ظرافت و عيار بالاي مليله زنجان با خلوص 99 درصد است اين در حالي است كه در بيشتر مناطق ايران مليله ا نقره اي با خلوص 70 درصد تهيه مي شود و بالا بودن خلوص مليله زنجان بر ظرافت آن مي افزايد.

رحمتي تصريح كرد: همچنين اصول، اسلوب، اصالت نقوش و ظرافت منحصر به فرد مليله زنجان از علل و عوامل اين انتخاب اين شهر ه عنوان شهر جهاني مليله است چراكه زنجان تنها شهري است كه با اين قدمت تاريخي توليد مليله در آن از گذشته تا كنون در جريان است.

گفتنی است، ملیله کاری همواره بعنوان یکی از اصیل ترین صنایع دستی استان زنجان مطرح است. ملیله به مفهوم ظریف کاری نقره است  که با استفاده از مفتولها و نوارهای ظریف  نقره و بکار گیری طرحهای اسلیمی و منظم ساخته می شود،  مصنوعات ساخته شده شامل: سرویس چایخوری، شکلات خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس و انواع زیورآلات ....، است.

*تاریخچه ملیله کاری در ایران

بر اساس کشفیات باستانشناسی ، قدیمی ترین اشیایی که می توان ریشه ملیله ایران را در آن جستجو کرد، متعلق به دورههخامنشیان است.

در دوران ساسانی نیز صنعتگران فلزکار و مخصوصاً نقره کاران ظروف گران قیمت و سرشار از ذوق و  سلیقه هنری خود را برای مصرف طبقات مرفه جامعه ساخته می شد و در راه خلق آثار بسیار ظریف و هنرمندانه تمامی استعداد خود را به کار می گرفتند . در برخی موارد نیز استفاده از سنگهای قیمتی، زیبایی این اشیاء را دو چندان می کرد.  متأسفانه بسیاری از آثار مربوط به دوره تاریخی مذکور در زمان حمله اعراب (به دلیل گرانبها بودن اشیاء نقره ای و سبک بودن وزن آن) به غنیمت برده شد.

ولی آنچه که طی چند قرن اخیر در اثر کاوشهای باستان شناسی و یا به طور تصادفی از مناطقی نظیر شوش و همدان و گنجینه جیحون بدست آمده است، نشانگر وجود ملیله کاری و نیز نشان از مهارت و استادی صنعتگران ملیله کار در ایران قبل از میلاد است. پروفسور ((آرتور اپهام پوپ)) در کتاب شاهکارهای هنر ایران ضمن اشاره به زرگری و نقره کاری در سالهای بعد از ظهور اسلام به آثاری از ملیله متعلق  به قرن 12 میلادی اشاره کرده است .

لازم به ذکر است تعداد و آثار باقیمانده از آن زمان بسیار اندک است از آنجا که  اشیاء ملیله از طلا و نقره ساخته می شوند و می توان به راحتی آنها را ذوب کرده و مجدداً مورداستفاده قرار داد . به همین جهت نیز آن اشیاء به مرور زمان از بین رفته و هم اینک نمونه های زیادی از ملیله کاری دوران گذشته باقی نمانده است .  در دوران سلجوقی اکثر سازندگان آثار نفیس فلزی هنرمندان خراسانی ساکن در شرق و شمال شرقی ایران بودند که عده ای از آنان به علت جنگ های خونین و زد و خورد های محلی ، ترک  وطن کرده ، در سایر شهرها از جمله زنجان ، بروجرد ، همدان ، تبریز و به ویژه شهر موصل اقامت کردند.  با توجه به آنچه که اشاره شد احتمال می رود هنرمندان خراسانی هنر فلز کاری از جمله ملیله کاری را در سال پنجم هـ . ق در زنجان رواج دادند . از دوران قاجاریه نیز تعدادی سر قلیان ، گیره استکان، سینی در اندازه های مختلف ، گوشواره ، سینه ریز و...، باقی مانده که بخشی از آنها در موزه های داخلی و خارجی و بخشی نیز به صورت مجموعه های خصوصی و یا نزد خانواده ها نگهداری می شود .  در حال حاضر نیز ملیله کاری صرف نظر از تهران که صنعتگران ملیله کار بیشتر در امر جواهر سازی فعالیت دارند ، در شهر زنجان رواج دارد، لازم به توضیح است که ملیله به صورت محدود در تبریز و اصفهان نیز رواج دارد ، ولی ملیله زنجان به خاطر اصالت نقوش  وهمچنین ظرافت منحصر به فرد در مجموع از کیفیت بالایی نسبت به ملیله اصفهان برخوردار بوده و به نوبه خود جایگاه ویژه ای نیز در بین رشته های برجسته صنایع دستی ایران دارد. این هنر در شهر زنجان از رونق چشمگیری برخوردار است .   

*تاريخچه مليله کاری زنجان

 درباره تاريخچه مليله زنجان اطلاعات جامعي در دست نيست وليكن از دو طريق مي توان به قدمت اين هنر ارزنده پي برد.  نوشته ها و سفرنامه هاي سياحاني كه به اين منطقه سفر كرده و از هنر زيباي ملیله کاری در اين منطقه ياد كرده اند.

آثار باقي مانده مليله بسياراندک بوده و اكثرا متعلق به دو سده اخير است. در كتب تاريخي كه اشاراتي درباره زنجان دارند از ميان صنايع شهر زنجان بيش از هر چيز از صنعت فلز كاري آن سخن كفته اند از آنجا كه مليله كاري نيز يكي از شاخه های  فلزكاري است مي توان مسير حركت آن را در بطن فلزكاري منطقه جستجو كرد.

با توجه به رونق شهر زنجان دردوره هخامنشيان ، اشكانيان و ساسانيان فلز كاري نيز كه از صنايع پيشرفته هر يك از اين تمدنهاست، در اين منطقه وجود داشته است.  سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است ،فردریک ریچارد، مستشرق اروپایی، در سفر نامه خود می نویسد : " شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است".  ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهي در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت.

سرویس های چایخوری و شربت خوری ، جعبه جواهرات و دسته چاقو، عمده ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده اند.  هنرمندان زنجانی در سال های بعد، به تدریج بر انواع این دست ساخته های های زیبا افزودند، شاید بتوان رونق این هنر صنعت را در زنجان، دوران سلجوقی دانست وهمچنین بر اساس آثارباقی مانده از دوره صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر دانست.   

*وضعيت فعلي هنر مليله كاري در زنجان

اين هنر وام دار هنرمنداني است كه با ابزار بسيار ابتدائي به خلق آثاري ارزشمند مبادرت ورزيده و گاه بينايي خود را در اين راه  از دست داده اند. از جمله هنرمندان ملیله کار زنجان: مرحوم كربلايي حسينعلي، مرحوم مشهدي رحمان ، مرحوم موسی کاظمیان مقدم ،مرحوم حاج صمد همامي، وهنرمنداني چون رحيم برجخاني ، حاج ابوالفضل ثبوتي و حاج قربانعلي پرداختي و... .   آثار قدیمی ملیله در زنجان به کلی از بین رفته و یا جهت استفاده مجدد از نقره ذوب شده است.

متاسفانه به دلیل عدم وجود موزه در زنجان آثار نقره ای– ملیله کاری مورد حفظ و نگهداری قرار نگرفته است.

امروزه در زنجان حدود 30 کارگاه ملیله کاری فعال موجود است که استادان ملیله کار این کارگاهها همگی از شاگردان استاد ((منصور کاظمیان مقدم)) هستند.

این استاد گرانقدراز سال 13555 به منظور حفظ و بقاي اين هنر با همكاري سازمان صنايع دستي زنجان به  آموزش ملیله کاری در مرکز آموزش استان اقدام نمودند. در پایان قابل ذکر است،دو تن از شاگردان ایشان به نامهاي استاد ((عبدالحمید محرر)) در سال86 محسن یزدانشناس در سال 87 موفق به اخذ مُهر اصالت در این رشته از یونسکو شدند.//ن