آیین ها و رسوم زنجانی ها در ماه رمضان/از دوختن کیسه برات تا سحرخوانی فراموش شده

به گزارش موج رسا; رمضان نیز یکی از مناسبت های اسلامی است که پس از ورود به ایران رنگ و بویی ایرانی به خود گرفت و مردم این سرزمین کهن، آیین های رمضان را به شیوه خود برگزار می ‌کنند.  مردم هر منطقه از ایران زمین، فراسوی انجام فرایض مذهبی و مناسبت ‌های ویژه این ماه، آداب و رسوم خاص منطقه خود را نیز انجام می ‌دهند که برگزاری این مراسم و آداب و سنن ویژه در استان‌ ها و مناطق مختلف کشور به نوعی وابسته به تاریخ، سنت و فرهنگ آن منطقه است.

سنت هایی که با رفتن به پیشواز ماه برکت با غبار روبی تکایا، مساجد، امامزادگان آغاز می شود.

اعتقاد به برکت روزه داری و ماه رمضان با برپایی ویژه قرائت، تفسیر و تعلیم قرآن، جلسات احادیث، علوم دینی و فقهی به طور گسترده در اماکن مقدس و منازل مردم کامل تر می شود.

خواندن دعای افطار و باز کردن روزه با خوردنی های سنتی زنجان از قبیل فتیر، شیرمال، زولبیا و بامیه، آش ها و سوپ ها و نان چایی مخصوص زنجان از دیگر رسوم امروزه زنجانی ها است.

*سحرخوانی سنت فراموش شده

سحر خوانی سحر خوانان که امروز جای خود را به زنگ های موبایل یا ساعت های زنگ دار داده از سنت های کهن مردم زنجان در ایام ماه رمضان محسوب می شود.

 در شبهای قدر نیز با دعا و نیایش، خواندن دعای جوشن کبیر و در آخرین جمعه ماه مبارک رمضان هم دوختن کیسه برکت از یک سو و راهپیمایی روز قدس از سوی دیگر مرسوم است.

حسن ختام ماه رمضان هم در زنجان همچون دیگر مناطق مسلمان نشین جهان با نماز عید فطر همراه است.

زنجانی ها، در شب های قدر «لیله القدر» با خواندن دعاهای مخصوص ایام ، نیایش به درگاه خدا، شرکت در محافل معنوی دعاهای جوشن کبیر، فرج آقا امام زمان (عج) و ابوحمزه ، اقامه نماز هفت سوره ای و برسر گرفتن قرآن، شبهای ۱۹ ۲۱و ۲۳ ماه رمضان را به سحر می رسانند.

شادی در شب ۲۷ماه مبارک رمضان «سالروز مرگ ابن ملجم مرادی ملعون» و طبخ کله پاچه با سیر برای افطاری و یا سحری نیز یکی دیگر از سنت هایی است که هنوز در بین بیشتر خانواده های زنجانی رایج است و عملی می شود.

*کیسه برات و فلسفه برکت و نعمت

دوختن برات کیسه سی «کیسه ی برات» در پایان ماه مبارک رمضان به تعداد اعضای خانواده نیز از جمله عادت هایی است که در برخی خانواده ها به آن پرداخته می شود.

به اعتقاد زنجانی های میانسال و کهنسال، اگر این کیسه ها توسط پنج زن سیده که اسم آنها فاطمه یایکی از القاب حضرت فاطمه زهرا (س) باشد، لمس شود، برکت و نعمت خداوند متعال به همراه آن وارد خانه های آنان می شود و اعضای خانه نیز به آرزوی خود می رسند.

مادر خانواده این کیسه را در مسجد و بین دو نماز ظهر و عصر و دعاهای تعقیبات نماز، با نخ و سوزن کارنکرده می‌دوزد. برای بریدن نخ و پارچه‌ این کیسه به‌ جای چاقو و قیچی از دندان ‌ها استفاده می کند و یک سکه‌ “پول” نیز در قسمت پایین آن قرار داده می ‌شود. فلسفه و ریشه ‌های این باور و اعتقاد را می ‌توان در قرار داده شدن این سکه‌ پول در قسمت پایین کیسه جست‌وجو کرد که انجام این کار می‌تواند نمادی از نعمت و برکت به شمار آید.

تهیه و توزیع انواع مایحتاج غذایی از جمله برنج، گوشت، مرغ، نان، آرد، روغن ، کره و پنیر بین نیازمندان در طول ماه مبارک رمضان، به ویژه ایام قدر، از دیگر آدابی است که از سالیان دور در میان زنجانی های خیر و اصیل، رایج است.

نان چایی، بربری، سنگک، فتیر،شیرمال، تافتون، نان شیری، زولبیا و بامیه و پشمک نیز از خوراکی های سنتی است که بازار خرید آنها در ماه مبارک رمضان داغ و مصرف آن بسیار زیاد می شود.  در استان زنجان، از سال های پیش سحرخوانی و رمضان خوانی رواج داشته است. عده ایی از تاریخ نویسان سابقه سحرخوانی را به یک هزار سال پیش نسبت می دهند. این آیین که در ماه رمضان و در ساعت های پایانی نزدیک به اذان صبح برگزار می شد. مخصوص ریش سفیدها و معتمدین شهر بود که ترانه های عامیانه را با صدای رسا و آواز خوش قرائت می کردند.

*سنت افطاری از دیروز تا به امروز

از دیگر آیین های ماه رمضان در زنجان بردن افطار به خانه عروس بود، که البته امروزه بیشتر در قالب دعوت خانواده عروس و اطرافیان آنان به افطاری اجرا می شود. خیلی از خانواده ها در زنجان عید فطر را موعد بردن خلعت و هدایا به خانواده عروس انتخاب می کنند و از این فرصت برای جشن و برگزاری مراسم های مربوط به عروسی ها بهره می جویند.

یکی دیگر از رسوم زنجانی ها قارابایرام نام دارد و افرادی که عزیزانشان به تازگی از دست داده‌اند و عید سعید فطر نخستین عید بعد از مرگ و برگزاری مراسم چهلم عزیزشان است، در منازل خود نشسته و درب خانه را برای ورود اقوام و آشنایان که دیدن آنان می ‌آیند باز می ‌گذارند.

یکی از زنجانی های قدیمی در گفت و گو با خبرنگار موج رسا با اشاره به آداب و رسوم ماه رمضان در زنجان، اظهار داشت: بسیاری از سنت های ایرانیان در ماه رمضان امروز به بوته فراموشی سپرده شده است.

سارا نجفی با بیان اینکه حال و هوای رمضان در گذشته به دلیل نبود تلویزیون و رسانه های ارتباطی به گونه دیگری بود، گفت: در آن ایام مردم زنگ یکدیگر بودند و با زدن در همسایگان همدیگر را برای سحری بیدار می کردند.

وی می گوید: سحر خوانی از دیگر رسوم زنجانی ها بود به اینگونه که برخی افراد ریش سفید با خواندن شعرهایی در خصوص رمضان قبل از سحر مردم را برای سحری بیدار می کردند.

این مادربزرگ زنجانی ادامه می دهد: در گذشته همه قرآن خواندن نمی دانستند و معمولا آنهایی که بلد بودند در ساعت مشخصی قرآن می خواندند و همسایه ها منزل وی جمع می شدند.

نجفی افزود: رد و بدل کردن افطاری با همسایگان نزدیک از دیگر رسوم کوچه های شهر زنجان بود به این معنی که هر همسایه ای افطاری خود را با دیگری تقسیم می کرد.

وی می گوید: رمضان در زنجان حال و هوای بسیار معنوی داشت و همسایگان بیشتر به داد هم می رسیدند اگر کسی در منزلش غذایی برای افطار تهیه نمی کرد، این همسایگان بودند که افطاری به منزل آن فرد می بردند.

این مادربزرگ ادامه می دهد: رسیدگی به نیازمندان، تهیه مایحتاج برای ندارها،برگزاری مراسم های شب های احیا که البته مثل امروز نبود و دادن فطریه به نیازمندان در خفا از دیگر سنت های مردم زنجان در گذشته محسوب می شود.//ن