کاروانسرای دخان زنجان جزو آثار ملی ایران/ کاروانسراها نبض بازار زنجان

به گزارش موج رسا; کاروانسرا‌ها طی قرن‌ های متمادی گذشته به عنوان مهمان‌ سرا‌هایی در بین مسیر‌های مهم بین شهری بودند و به فاصله مسافتی که یک کاروان در طی یک روز می ‌توانست طی کند احداث می‌ شد.

 سابقه شروع ساخت کاروانسرا‌ها به دوره هخامنشیان می‌ رسد و دوران طلائی و شکوفائی معماری کاروانسراهای ایران در دوره صفویه است. استان زنجان نیز دارای کاروانسرا‌هایی است که در گذشته مورد استفاده کاروان ‌ها قرار می‌ گرفته و اکنون به عنوان مکانی دیدنی و تاریخی و محل برای گذراندن اوقات خوش در نظر گرفته شده است.

 کاروانسرای دخان یکی از کاروانسراهای معتبر شهر است که در دوره قاجاریه در موقعیت فعلی، بنا شده است. بعلت توزیع توتون و تنباکو در دوران قاجاریه در این کاروانسرا، بنام دخان ( و یا دخانیات ) معروف شده که امروزه بنام سرای دخان یا سرای حقیقت نزد اهالی محل شناخته می شود.

 بنای این کاروانسرا توسط شخصی بنام حاج علی قلی بنا، صورت پذیرفته و مالک فعلی آن از وراث حاج سید اسماعیل مهدیون است. 

 بنای کاروانسرای دخان در جنوب بافت قدیمی شهر زنجان واقع شده و این کاروانسرا در فاصله 150 متری از دروازه شرقی مجموعه بازار قرارگرفته است که از طرف شمال به خیابان مسگرها و از طرف غرب به خیابان سعدی جنوبی محدود می شود.

 این کاروانسرا به صورت دو ایوانه با رواق هایی در چهار جهت اصلی بنا شده و دارای قسمتهای مختلف از جمله ورودی های چهارگانه (شامل دروازه های شمالی،جنوبی و غربی)، راهروی شمالی، بالکن راهروی شمالی،مجموعه صحن،پوشش بنا و آبروهای آن و راسته بازار غربی  است. 

تزیینات این بنا به صورت آجر کاری و کاشی کاری بوده که در ایوان های و شمالی، جنوبی و سر در حجره های جنوبی از کاشی کاری در رنگ های مختلف با نقوش هندسی و گیاهی استفاده شده و تزیینات آجر کاری در اجزاء مختلف بنا بکار رفته است .

 در حال حاضر از حجره های این بنا به عنوان انبار مواد غذایی و از حیاط آن به عنوان محلی برای بارگیری استفاده می شود و نزدیکی بنا به بازار و محله مسگرهای سابق به اهمیت آن می افزاید . 

در ایوان جنوبی این بنا اکثر کاشی ها فرو ریخته و سردر حجره ها نیز در حال ریزش است، در ضلع غربی و راسته بازار کاروانسرا شکستگی هایی در رواق ها و طاق ها دیده می شود که بوسیله تیرهای چوبی و آهنی به صورت حایل نگهداری شده است و قسمت های راهرو شمالی نیز در اثر یک سانحه آتش سوزی سوخته و در حال حاضر بصورت متروک است.

 کاروانسرای دخان مربوط به دوره قاجاره و در زنجان، جنوب بافت قدیمی شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۱۶۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. //ن