ویژگی‎های منحصر به فرد انقلاب در زنجان/ شدت مبارزات مردمی در زنجان و حمایت شهرهای دیگر

به گزارش موج رسا; در دوران انقلاب اسلامی تمامی استان‌ها و شهرهای کشور درگیر مبارزه با رژیم ستم‌شاهی بودند که در این میان استان زنجان نیز نقش ویژه ای در برخورد با استبداد داشت.

بی ‌تردید شکل ‌گیری حادثه‌ عظیمی همانند انقلاب نیازمند داشتن زمینه‌ها، بسترها، علل وعوامل متعددی است که وقتی همه‌ آنها کنار هم قرار می‌ گیرند، منجر به وقوع حادثه ‌ای می ‌شوند. این قاعده در مورد انقلاب اسلامی نیز صادق بوده‌ است. در کنار فراهم آمدن زمینه‌ها و بسترهای مساعد، بسیج عمومی و مشارکت مردمی یکی از شروط ضروری پیروزی هر انقلابی است.

استان زنجان در کنار استان های بزرگی همچون تهران، تبریز، اصفهان، مشهد، شیراز، بویژه تهران نقش برجسته‌تری در پیروزی انقلاب ایفا کرده است.

شهر زنجان با قابلیت‌ها و پتانسل‌های خود آن هم سی سال پیشتر، نقشی که در انقلاب اسلامی ایفا نموده فراتر از حد انتظار بوده است. نام زنجان همواره به واسطه رویدادهای اتفاق افتاده در آن و یا به دلیل شخصیت‌های تأثیرگذارش در‌ تاریخ یک‌صد ساله ایران و حتی پیش از آن در محافل سیاسی کشور مطرح بوده است.

هر‌چند جریان مبارزه با رژیم پهلوی به دوران پیش از کودتای 28 مرداد 32 و دوره‌ی نهضت ملی برمی‌گردد.

 

*زنجان از نخستین شهرهایی که مبارزه را شروع کرد

با بررسی و مرور منابع و اسناد انقلاب اسلامی ملاحظه می‌شود که گروه‌های مذهبی زنجان از جمله نخستین شهرهایی بودند که پس از آغاز مبارزات امام خمینی(ره)، به جریان مبارزات پیوستند و با آن همراهی کردند. افراد برجسته‌ی این گروه کسانی بودند که همواره به قم رفت وآمد می‌کردند و برخی نیز حوزه و درس امام را درک کرده بودند.

 از معروف‌ترین چهره‌های انقلابی که رهبری مبارزات را به عهده گرفتند، می‌توان به آقایان سید هاشم موسوی، سید مجتبی موسوی، سیدعزالدین‌حسینی، قربانعلی‌ ذوالقدر، حاج رضا فقاهتی و غیره اشاره کرد که هرکدام درمقاطعی از سال 42 تا 57  در مبارزات حضور جدی داشتند.

از نکات جالب و قابل توجه در مبارزات مردم زنجان با رژیم سلطنتی این بود که برخی از رهبران مذهبی مخالف ‌در‌ شهر از اواخر دهه‌ 40 و تا اواسط دهه‌ 50 برای رسیدن به هدف نهایی، یعنی ساقط کردن رژیم شروع به کادرسازی نمودند. بدین شکل که از طریق فعالیت‌های علمی و فرهنگی سعی در جذب جوانان و افراد مستعد، پرورش و بازسازی فکری و ایدئولوژیکی ایشان داشتند، تا بدین طریق هم در مقابل فعالیت‌های مخرب فرهنگی رژیم بایستند و هم برای مبارزه، نیروهای قابل‌ اطمینان و‌اتکاء داشته‌ باشند ‌و دیگراینکه ‌در مقابل فعالیت‌های گروه‌های چپ ومارکیست مصونیت ایجاد کنند.

از جمله می‌توان به تشکیل انجمن‌هایی مانند: «انجمن جوانان عصر مهدیه» با محوریت مرحوم حجت‌الاسلام سید مجتبی موسوی، «مکتب تشیع» با مدیریت حاج بیوک خاتمی، «مکتب جعفری» در مسجد اسحاق میرزا با محوریت آقایان شجاعی و مرحوم سید مجتبی موسوی اشاره کرد که در این اجتماعات افراد مختلف به تفسیر قرآن و نهج البلاغه با ایدئولوژی انقلابی می‌پرداختند.

 

*دعوت از وعاظ برای سخنرانی در مساجد

از اقدامات مهمی که از ماه رمضان سال55 توسط متولّیان برخی مساجد برای ایجاد و تعمیق بخشی ایدئولوژی انقلابی در میان مردم شهر زنجان صورت گرفت، دعوت از برخی وعّاظ و سخنرانان غیر بومی برای سخنرانی در ایام ویژه‌ای مانند ماه رمضان و محرم بود که پیش قدم این حرکت متولّیان مسجد دمیریه بودند که پس از آن، مساجدی مانند ولیعصر(عج) و حسینیه‌ اعظم نیز از آن تأسی گرفتند. این جریان که پیش از انقلاب اسلامی شروع شده بود، در ایام اوج انقلاب نیز در زنجان ادامه یافت و افراد سرشناس و مهمی در این ماجرا به سخنرانی و خطابه پرداخته و روحیه‌ی انقلابی مردم زنجان را تشدید و تهییج کردند.

از معروفترین چهره‌هایی که در سخنرانی‌ها حضور داشته و تأثیرگذار بودند می‌توان از آقایان علی اکبر رضوانی، هادی غفاری، عبدوس و آیت‌ا... مشکینی نام برد.

با آغاز انقلاب اسلامی که به اتفاق نظر محققان، پس از قیام 19 دی 56 مردم قم شروع شد، شهر زنجان نیز از جمله شهرهای پیشرو در انجام راهپیمایی‌ها و تظاهرات علیه رژیم بود. مبارزات انقلابی مردم زنجان در مقایسه با سایر شهرهای کشور از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار است.

از جمله ویژگی‌های برجسته‌ انقلاب مردم زنجان می‌توان به این نکته اشاره کرد که، زنجان از نخستین شهرهایی است که پس از قم اقدام به تظاهرات علیه رژیم کرده است. زمینه‌های بسیج سیاسی مردم زنجان از تابستان سال 56 باحضور سخنرانانی مانند علی اکبر رضوانی، آیت‌ا... مشکینی و هادی غفاری به مرکزیت مسجد ولی عصر و با هدایت آیت‌ا... سید هاشم موسوی فراهم شده بود.

نخستین تظاهرات مردمی در زنجان علیه رژیم از ساعت 9 شبِ 25 دی‌ماه 56 انجام گرفت. بهانه‌ی آغاز راهپیمایی نیز ممانعت نیروهای امنیتی از سخنرانی هادی غفاری در مسجد ولی‌عصر و بستن درهای مسجد بود که وقتی مردم با این حرکت مواجه شدند، به طور خودجوش در دسته‌های مختلف تجمع نموده، نخستین تظاهرات رسمی را علیه رژیم به پا نمودند.

 

*چهلم شهدای قم بهانه‌ دیگری برای تظاهرات مردم زنجان

چهلم شهدای قم بهانه‌ دیگری بود برای اعتصاب بازاریان و برگزاری مجلس ترحیم برای شهدای قم، که این عمل موجب خشم نیروهای امنیتی رژیم شد. در طول دو ماه باقی مانده تا پایان سال 56 فعالیت‌های ساواک از یک سو و برنامه‌ریزی‌ها و فعالیت‌های انقلابیان از سویی دیگر ادامه داشت.

هر چند که تظاهرات علنی و راهپیمایی انجام نمی‌گرفت ولی اوضاع، آرامش قبل از طوفان بود. با آغاز سال 57 فعالیت‌های انقلابی شتاب بیشتری گرفت. به طور پراکنده درگیری‌هایی صورت می‌گرفت و حملاتی به نیروهای انتظامی و امنیتی توسط جوانان انقلابی انجام می‌شد.

نخستین اعتراض علنی در سال 57 در شهر زنجان، در روز نهم فروردین یعنی روز چهلم شهدای تبریز اتفاق افتاد. در این روز شهر به حالت اعتصاب درآمده بود و مجلس ترحیم شهدای تبریز برگزار شد.

روز دهم فروردین تظاهرات مردمی علیه رژیم با حمله نیروهای انتظامی مواجه شد و عده‌ زیادی مجروح و بازداشت شدند. در روز هیجدهم اردیبهشت تشییع پیکر داود میرزایی دانشجوی زنجانی دانشگاه آذرآبادگان تبریز که در آن شهر به شهادت رسیده بود، دلیل دیگری برای تظاهرات علیه رژیم بود. فاصله‌ میان اردیبهشت ماه تا شهریور سال 57 با فعالیت فراگیر مساجد به ویژه مسجد ولی عصر مواجه بود که با حضور سخنرانان مختلف بومی و غیر بومی حملاتی علیه رژیم انجام می‌گرفت.

 

*شهید مرتضایی نخستین شهید انقلاب

از پنجم شهریور57 تظاهرات خیابانی دوباره در زنجان آغاز شد. در این تظاهرات مردم انقلابی زنجان نخستین شهید را با نام احمد مرتضایی تقدیم انقلاب اسلامی کردند.

یکی دیگر از مهمترین ویژگی‌های منحصر به فرد انقلاب اسلامی در زنجان، حضور زنان در راهپیمایی علیه رژیم بود. برای نخستین‌ بار در کشور و در جریان انقلاب، زنان زنجانی در روز نهم شهریور‌ ماه 57 بدون حضور مردان دست به راهپیمایی آرام زدند، که این حرکت نمادین الگویی برای سایر شهرها محسوب شد و نشان از آگاهی و هوشیاری زنان زنجان داشت. تظاهرات مردم زنجان علیه رژیم به طور مداوم ادامه یافت.

در کنار تظاهرات، اعتصابات مردمی و تعطیلی بازار، مغازه‌ها و مدارس نیز از مهرماه سال 57 تبدیل به یکی دیگر از شیوه‌های مبارزاتی مردم علیه رژیم شد. از راهپیمایی‌های برجسته مردم زنجان در ماه مهر می‌توان به راهپیمایی 14 مهر به مناسبت چهلم شهید مرتضایی و تظاهرات 15و 16 مهرماه اشاره کرد که در راهپیمایی 16 مهر‌ماه چهار نفر به نام‌های اصغر حیدری، عبدالحسین جلیل خانی، منصور اصولی و ابوالفضل آدینه‌لو به شهادت رسیدند.

 

*  17شهریور یکی از عظیم ترین تظاهرات زنجانی ها برگزار شد

روز 24 مهرماه، مصادف با چهلم شهدای 17 شهریور، یکی از عظیم‌ترین تظاهرات زنجانی‌ها علیه رژیم صورت گرفت که در این تظاهرات علاوه بر زخمی‌های فراوان، دو نفر به نام‌های مجتبی ارفعی زرندی و اسماعیل رستمی به شهادت رسیدند. روزهای 25، 26 و 27  مهرماه تظاهرات همچنان ادامه یافت.

حضور برجسته و پررنگ فرهنگیان و معلمان زنجانی در تظاهرات و راهپیمایی‌ها و همچنین سازماندهی و هدایت انقلابیان از ویژگی‌های دیگر انقلاب اسلامی در زنجان است. با مروری بر فعّالان اصلی انقلاب در زنجان و بررسی خاستگاه طبقاتی ایشان، معلوم می‌شود که اغلب آنها متعلُق به قشر تحصیل‌ کرده و از نیروهای آموزش و پرورش و معلمان بوده‌اند که این خود برای همراهی دانش‌آموزان و خانواده‌های ایشان با جریان انقلاب، تأثیرگزار بوده است. اعتصاب معلمان و دانش‌آموزان و تعطیلی مدارس از راه‌های دیگر مبارزات مردمی علیه رژیم بود که از همان مهرماه سال 57 در زنجان به دفعات به انجام می‌رسید.

 

*راهپیمایی کامیونداران در زنجان

رویداد منحصر به فرد دیگری که در جریان انقلاب اسلامی فقط در زنجان اتفاق افتاد، راهپیمایی کامیون‌داران زنجان سوار برکامیون‌های خود در روز 29 مهرماه 57 بود، حدود 400 کامیون در خیابان‌های شهر به راه افتادند و اعتراض خود را به رژیم اعلام کردند. این حرکت که بیش از 4 ساعت به طول انجامید در نوع خود ابتکاری، جالب و قابل توجه بود که در هیچ شهر دیگری مشابه آن تکرار نشد.

تظاهرات و راهپیمایی‌ها در آبان ماه نیز با شدت تمام ادامه داشت. ویژگی این ماه حضور نیروهای گارد شهربانی برای مقابله با انقلابیان در شهر و نیز رادیکال شدن مبارزات مردمی و تخریب ادارات و اماکن دولتی و حمله به نیروهای دولتی توسط مردم و جوانان انقلابی بود.

 در تظاهرات 16 آبان ماه57 پنج نفر از انقلابیان شهید و 38 نفر مجروح شدند. روزهای 18 و 25 آبان‌ماه نیز شاهد تظاهرات مردمی در شهر بودیم. شدت مبارزات مردمی در آبان‌ماه به حدی بود که خبر تظاهرات و مبارزات مردم زنجان و برخورد نیروهای گارد با ایشان به شهرهای دیگر نیز رسیده بود. تا جایی که در برخی شهرها مانند تهران مردم شعار می‌دادند: «زنجان شده فلسطین، مردم چرا نشستین»

در آذرماه 57 مبارزات مردمی زنجانی‌ها همپای مردم سایر شهرهای کشور ادامه یافت. روز 10 آذر تظاهرات مردمی‌ انجام گرفت که منجر به درگیری میان تظاهرکنندگان و نیروهای دولتی شد. در این ماه برای مقابله با رژیم شاهد حمله و حتی تیراندازی نیروهای انقلابی به سوی نیروهای دولتی و انتظامی بودیم.

از دیگر ویژگی‌های منحصر بفرد انقلاب اسلامی در زنجان این بود که در آذرماه سال 57 عده‌ای از انقلابیان جمعیتی را تحت عنوان «جمعیت خیریه‌ی اسلامی زنجان» تأسیس کردند تا بدین طریق از کسانی که به خاطر حضور و مشارکت در انقلاب دچار خسران و زیان شده‌اند، حمایت و پشتیبانی نمایند. همچنین در دی‌ماه نیز با سرمایه‌ی برخی از بازاریان فروشگاه‌های تعاونی « اسلام و امام خمینی» تشکیل شد تا بدین‌وسیله کمبود کالاهای اساسی مردم را که به دلیل اعتصاب و تعطیلی بازار ایجاد شده بود، تـأمین کند. این فروشگاه‌ها شعبات متعددی داشت.

در روز های 10، 11، 12، 13 و 14 آذرماه تظاهرات مردمی انجام گرفت که در جریان تظاهرات روز یازدهم یکی از انقلابیان به نام نقی بنایی به شهادت رسید. روزهای 19 و 20 آذرماه مصادف با تاسوعا و عاشورای حسینی بود که راهپیمایی‌ها در این روزها با شدت بیشتر ادامه یافت.

از نیمه‌ی دوم دی‌ماه به دلیل حضور شاپور بختیار در رأس دولت تعداد، دامنه‌ی تظاهرات و راهپیمایی‌ها در زنجان گسترده‌تر از سابق شد و تقریباً همه روزه، شهر شاهد حضور مردم انقلابی در خیابان‌ها و تظاهرات علیه رژیم بود. در جریان درگیری‌های روز 9 دی‌ماه جوانی به نام محمد شجاعی به شهادت رسید و عده‌ای دیگر زخمی شدند.

ماه بهمن، ماه پیروزی انقلاب اسلامی، اوضاع در شهر زنجان تقریباً به آرامی سپری شد. به دلیل فرار شاه از کشور، ضعف دولت بختیار، حتمی شدن پیروزی انقلاب و فرار افراد برجسته‌، وابسته‌ به دولت به خارج از کشور، دلسردی در نیروهای انتظامی ودولتی حاکم شده بود، به همین دلیل در شهرهایی مانند زنجان برخورد جدی از جانب نیروهای انتظامی با مردم انجام نگرفت.

 

*شهادت در روز پیروزی

تنها نقطه‌ تأسف انگیز در شهر زنجان دقیقاً در شب پیروزی انقلاب اسلامی، یعنی شب 22 بهمن‌ماه 57 اتفاق افتاد.در این شب در نتیجه‌ درگیری نیروهای شهربانی با مردم انقلابی و تیراندازی مأموران از درون ساختمان شهربانی به مردم، 4 نفر از انقلابیان زنجانی به نام‌های حجّت‌الاسلام دهستانی، اسماعیل فلاح، نجف‌علی خدایی و هدایت‌ا... زمانی به شهادت رسیدند..

ملکناز نجفی