دیابت؛ بیماری مادام‌العمر که درمان آن اصلاح سبک زندگی است

به گزارش موج رسا; این جمله را از زبان خیلی‌ها شنیده‌ایم که می‌گویند «قند دارم» و یا اینکه اگر در محفلی از او پذیرایی شود، بعضی از میوه‌ها و یا شیرینی‌ها را نمی‌خورد و می گوید به دلیل داشتن قند، معذورم. البته در بعضی از موارد هم می‌گویند فلان شخص دیابت دارد و حتی اگر کمی بیشتر بخواهند توضیح بدهند، می‌گویند دیابت نوع یک یا 2 دارد پس معمولاً وقتی کلمه دیابت را می‌شنویم، ناخودآگاه، بیماری قند خون به ذهن‌مان می‌رسد.

14 نوامبر مصادف با 23 آبان به عنوان روز جهانی دیابت، نامگذاری شده که به همین بهانه و جهت آشنایی بیشتر با دلایل بیماری دیابت و راهکارهای کاهش آن به سراغ دکتر محمدرضا صائینی، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان رفتیم.

*‌ یک‌چهارم مبتلایان به دیابت در ایران از بیماری خود بی‌اطلاع هستند

صائینی با بیان اینکه دیابت، یکی از شایعترین بیماری‌های غیرواگیر در جهان است، می‌گوید: افزایش شیوع بیماری دیابت در جهان طی سال‌های اخیر، این بیماری را به بزرگترین اپیدمی تاریخ تبدیل کرده است. دیابت، چهارمین یا پنجمین علت مرگ در اکثر کشورها است و در کشورهایی که ازنظر اقتصادی در حال توسعه هستند، شواهد علمی مبنی بر اپیدمی این بیماری وجود دارد. علاوه بر دیابت، اختلال تحمل گلوکز (IGT) نیز یکی از معضلات بزرگ در زمینه سلامت است و مبتلایان به اختلال تحمل گلوکز بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی- عروقی هستند.

وی در باب اهمیت بیماری دیابت اظهار می‌کند: در سال ۲۰۱۹ میلادی 483 میلیون بزرگسال (یک نفر در هر 11 نفر) مبتلا به دیابت بودند و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ تعداد افراد مبتلا به دیابت به ۵۷۸ میلیون نفر افزایش یابد و ممکن است تا سال 2045 تعداد بیماران از مرز 700 میلیون نفر نیز بگذرد. نیمی از مبتلایان به دیابت در جهان از بیماری خود اطلاع ندارند و طبق آخرین مطالعه انجام‌ شده در کشور ما یک‌چهارم بیماران از بیماری خود بی‌اطلاع هستند. از هر 6 تولد، یک مورد درگیر قند خون بالا (هیپرگلیسمی) در بارداری هستند (یعنی ۲۰ میلیون نفر).

صائینی در ادامه خاطرنشان می‌کند: دوسوم افراد مبتلا به دیابت در مناطق شهری زندگی می‌کنند و سه‌چهارم آن‌ها در سن کار هستند و از هر 5 نفر مبتلا به دیابت، یک نفر بالای 65 سال سن دارد (136 میلیون نفر). همچنین 20 درصد بیماران در سال 2019 سالمند بوده‌اند و 4.2 میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ بر اثر دیابت، فوت کردند. هزینه‌های دیابت در سال 2019 میلادی به میزان ۷۶۰ میلیارد دلار آمریکا بوده است و دیابت، مسئول ۱۰ درصد از کل هزینه‌های صَرف‌شده در سلامت است. ضمن اینکه در برخی کشورهای جهان تا ۵۰ % افرادی که مبتلا به کووید ۱۹ شدند، مبتلا به دیابت نیز بودند.

*‌ 7.2 درصد از افراد بالای 25 سال استان زنجان دیابت دارند

معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان با اشاره به آمار دیابت در استان و کشور می‌گوید: میزان شیوع دیابت بر اساس steps سال 1395 در افراد بالای 25 سال استان 7.2 و در کشور 10.8 درصد بوده و درصد آگاهی بیماران دیابتی از بیماری خود در استان 60 و در کشور 74 درصد است. ضمن اینکه درصد افراد دارای اضافه وزن و چاقی بر اساس طرح بررسی عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر (STEPS سال 1395) در کشور 56 درصد و در استان حدود 55 درصد در افراد بالای 18 سال است که این میزان در خانم‌ها بیشتر از آقایان است و بر اساس مطالعه STEPS سال 1395 درصد کم‌تحرکی در کشور 56 درصد بوده و در استان این میزان حدود 42 درصد است که همه این عوامل در بروز بیماری دیابت، موثر هستند.

وی با بیان اینکه 14 نوامبر (23 آبان)، سالروز تولد دکتر بانتیگ (کاشف انسولین) به عنوان روز جهانی دیابت نامگذاری شده است، ابراز می‌کند: هدف از این روز علاوه بر بزرگداشت این دانشمند بزرگ، آگاه کردن هرچه بیشتر دنیا با اهمیت پیشگیری و کنترل بیماری دیابت است. فدراسیون جهانی دیابت (IDF) به مناسبت روز جهانی دیابت، امسال تمرکز خود را بر روی درمان و مراقبت دیابت و اهمیت خودمراقبتی گذاشته است. شعار روز جهانی دیابت نیز «دسترسی به درمان دیابت» است و امسال روزهای 22 لغایت 28 آبان به عنوان هفته ملی دیابت، نامگذاری شده است.

*‌ 22 تا 28 آبان، هفته ملی دیابت در ایران

صائینی با بیان اینکه «مراقبت دیابت، امروز بیشتر از همیشه» به عنوان شعار هفته ملی دیابت، تعیین شده است، می‌افزاید: عناوین روزهای هفته دیابت نیز به شرح ذیل است:

شنبه 22 آبان: دیابت و پیشگیری

یک‌شنبه 23 آبان: دیابت و دسترسی بهینه به درمان و مراقبت

دوشنبه 24 آبان: دیابت و آموزش

سه‌شنبه 25 آبان: دیابت، انسولین و داروهای خوراکی

چهارشنبه 26 آبان: دیابت، خودمراقبتی و خودپایشی

پنج‌شنبه 27 آبان: دیابت و پاندمی کووید

جمعه 28 آبان: دیابت، فعالیت بدنی کافی و تغذیه سالم

این مسئول در تعریف بیماری دیابت یا مرض قند خاطرنشان می‌کند: افزایش غیرطبیعی قند خون را دیابت می‌گویند. در واقع یک نوع اختلال در سوخت‌وساز بدن است به‌طوری که بدن، قادر به استفاده کامل از قند نمی‌باشد. قند که ماده‌ای برای عملکرد صحیح سلول‌های بدن است برای ورود به سلول به ماده‌ای به نام انسولین نیاز دارد.

وی با تاکید بر اینکه بیماری دیابت، مادام‌العمر بوده و درمان قطعی ندارد، اظهار می‌کند: هر اختلالی در تولید عملکرد انسولین، علت بروز بیماری دیابت است.

معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان در تعریف انسولین می‌گوید: انسولین، هورمونی است که از لوزالمعده ترشح می‌شود و نقش اصلی آن تنظیم قند خون است. اگر قند خون به هر دلیلی در بدن بالا برود، بدن با ترشح انسولین باعث پایین آوردن قند خون می‌شود و در واقع انسولین، قند خون را به حالت تعادل برمی‌گرداند. البته باید به این نکته توجه داشت که اکثر سلول‌های بدن مخصوصاً سلول‌های مغزی بدون قند، قادر به ادامه حیات نیستند.

وی با بیان اینکه مقدار طبیعی قند خون وَریدی پس از حداقل 8 ساعت ناشتا بودن، کمتر از 100 میلی‌گرم در دِسی‌لیتر، طبیعی است، اظهار می‌کند: علائم مهم بیماری دیابت شامل پُرخوری، پُرنوشی، پُرادراری، ضعف و سُستی و کاهش وزن است.

صائینی با اشاره به عوامل خطرساز دیابت خاطرنشان می‌کند: افراد زیر، بیشتر در معرض خطر دیابت هستند:

1-‌ افرادی که سن بالاتر از 30 دارند

2- افراد چاق یا دارای اضافه وزن (افراد با نمایه توده بدنی (BMI بالای 25)

3- افراد دارای فشار خون بالا

4- سابقه بیماری دیابت در افراد خانواده

5- تغذیه نامناسب (مصرف زیاد شیرینی‌جات، غذاهای پُرچرب و ...)

6- کم‌تحرکی

7- افرادی که مبتلا به چربی خون بالا هستند

8- افرادی که سابقه بیماری قلبی- عروقی دارند

9- خانم‌های دارای سابقه دیابت بارداری

وی با اشاره به انواع دیابت، بیان می‌کند: دیابت نوع یک، بیشتر در کودکان، نوجوانان و جوانان کمتر از 30 سال دیده می‌شود. این نوع از دیابت به دلیل تخریب سلول‌های تولیدکننده انسولین ایجاد می‌شود و افراد مبتلا معمولاً لاغر هستند و جهت درمان باید انسولین تزریق کنند.

دیابت نوع دوم معمولاً در افراد میان‌سال و مُسن دیده می‌شود و شایعترین نوع دیابت است. بیش از 90 درصد کل بیماران دیابتی در سراسر جهان به این نوع بیماری مبتلا هستند و علت آن کمبود ترشح انسولین یا کاهش تاثیر آن است و بیماران معمولاً چاق هستند یا اضافه وزن دارند. برخلاف دیابت نوع یک، شروع آن بسیار آهسته و کم‌سر و صداست و فرد ممکن است سال‌ها از بیماری خود بی‌اطلاع باشد. اگر بیمار مبتلا به دیابت نوع دوم، رژیم غذایی خود را رعایت نکند و یا داروی خود را به موقع مصرف نکند در طولانی‌مدت دچار عوارض بیماری خواهد شد.

دیابت بارداری نیز نوعی از دیابت است که معمولاً در طی دوران بارداری تشخیص داده می‌شود و معمولاً تا پایان حاملگی از بین می‌رود. این افراد، مستعد ابتلا به دیابت در 20 سال آینده هستند.

صائینی می‌افزاید: به طور کلی در هر دقیقه 6 نفر در دنیا به دلیل دیابت، جان خود را از دست می‌دهند.

معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان با بیان اینکه تنها راه تشخیص قطعی دیابت، آزمایش قند خون است، می‌گوید: معیارهای تشخیص دیابت به 2 شکل است. اول اینکه 2 نوبت قند خون ناشتا بیشتر یا مساوی 126 میلی‌گرم در دِسی‌لیتر باشد و دوم اینکه قند خون 2 ساعت بعد از مصرف 75 میلی‌گرم قند خوراکی، مساوی یا بیشتر از 200 میلی‌گرم در دِسی‌لیتر باشد.

وی با اشاره به عوارض بیماری دیابت ابراز می‌کند: بیماری دیابت دارای عوارض قلبی– عروقی، کلیوی، عصبی و چشمی است. عوارض قلبی- عروقی ممکن است باعث سکته قلبی شود، عوارض کلیوی ممکن است منجر به از کار افتادگی کلیه‌ها شود، عوارض عصبی می‌تواند در نهایت منجر به زخم و یا قطع پا شود و عوارض چشمی می‌تواند منجر به نابینایی شود.

*‌ راه‌های پیشگیری و کنترل دیابت

صائینی در خصوص راه‌های پیشگیری و کنترل دیابت اظهار می‌کند: اولین راهکار این است که اضافه وزن را باید جدی بگیرید چرا که اضافه وزن، مهمترین علت ابتلا به دیابت نوع 2 است و حتی کاهش 5 درصدی وزن هم می‌تواند سبب کنترل قند خون شود. حدود 90 درصد افراد مبتلا به دیابت نوع 2 چاق هستند و چاقی باعث افزایش مقاومت به انسولین، عدم تحمل گلوکز و تأثیر کمتر داروهای مخصوص دیابت می‌شود ضمن اینکه کنترل اندازه دور شکم نیز یکی از عوامل مهم در پیشگیری از دیابت است بنابراین توصیه می‌شود نسبت به کاهش وزن خود از طریق کاهش کالری مصرفی و افزایش فعالیت بدنی اقدام کنید و برنامه مرتب ورزشی مانند پیاده‌روی تُند به مدت 30 دقیقه در روز داشته باشید.

وی با بیان اینکه راهکار دوم این است که مصرف فیبر در رژیم غذایی خود را افزایش دهید، خاطرنشان می‌کند: دریافت فیبر را از طریق مصرف بیشتر سبزی‌ها، میوه‌ها، حبوبات و نان‌های سبوسدار افزایش دهید. فیبرها به‌ویژه فیبرهای محلول موجود در میوه‌هایی مثل سیب، انگور، آلو و مرکبات و غلّاتی نظیر جو و جوی دوسر و انواع حبوبات سبب پایین آوردن کلسترول خون می‌شوند و به میزان زیادی به کاهش وزن کمک می‌کنند. جوانان و بزرگسالان در هر روز به مصرف دست‌کم 25 گرم فیبر نیاز دارند لذا توصیه می‌شود که مصرف فیبر در هر روز 25 تا 40 گرم باشد. با مصرف روزانه 5 واحد سبزی و میوه (400 گرم) بخش زیادی از فیبر مورد نیاز تامین می‌شود. فیبرهای نامحلول موجود در انواع سبزی‌ها، آجیل، جو و گندم نیز سبب افزایش سرعت حرکت مواد غذایی در دستگاه گوارش می‌شوند و حجم مدفوع را از افزایش می‌دهند که افزایش سرعت حرکت دستگاه گوارش سبب کاهش جذب مواد قندی و پیشگیری از دیابت می‌شود.

این مسئول، راهکار سوم را کاهش مصرف چربی بیان می‌کند و می‌افزاید: مصرف بیش از حد چربی و روغن علاوه بر مشکلاتی که برای سیستم قلب و عروق ایجاد می‌کند سبب افزایش کالری دریافتی و نهایتاً بروز اضافه وزن و چاقی می‌شود که هم زمینه‌ساز و هم تشدیدکننده دیابت است. استفاده از اسیدهای چرب غیراشباع موجود در روغن‌های گیاهی مایع از جمله روغن کُنجد و روغن زیتون به پیشگیری از دیابت نوع 2 کمک می‌کند. چربی‌های حاوی اسیدهای چرب ترانس موجود در فست‌فودها، غذاهای سرخ‌شده و روغن نباتی جامد (هیدروژنه) خطرناک هستند و خطر بروز بیماری‌های غیرواگیر از جمله بیماری‌های قلبی - عروقی، سرطان‌ها و دیابت را افزایش می‌دهند.

وی با بیان اینکه راهکار چهارم برای پیشگیری و کنترل دیابت این است که فعالیت بدنی خود را افزایش دهید، اضافه می‌کند: کاهش میزان قند خون و افزایش حساسیت به انسولین از جمله اثرات مفید فعالیت‌های ورزشی هستند. فعالیت ورزشی ایروبیک (هوازی) با شدت متوسط حداقل 5 روز در هفته و هر بار به مدت 30 دقیقه یا ورزش هوازی با شدت زیاد 3 روز در هفته و هر بار به مدت 20 دقیقه توصیه می‌شود.

صائینی با بیان اینکه راهکار پنجم، کنار گذاشتن سیگار است، تصریح می‌کند: زمینه‌سازی ابتلا به دیابت نوع 2 از مهمترین مضرات سیگار است و افراد سیگاری 50 درصد بیشتر از بقیه در خطر ابتلا به دیابت قرار دارند.

این مسئول، راهکار ششم برای پیشگیری و کنترل دیابت را کنترل قند خون بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: انجام آزمایش قند خون به تمام افراد بالای 45 سال که اضافه وزن دارند، توصیه می‌شود. چنانچه شما در سنین بالای 45 سال هستید حتی اگر از وزن مطلوبی برخوردارید باز هم بهتر است از پزشک خود بخواهید که آزمایش قند خون (FBS , Hba1c) را برایتان انجام دهد. اندازه‌گیری قند خون به افراد بالاتر از 45 سال و دارای اضافه وزن و افرادی که کمتر از 45 سال دارند و اضافه وزن را در کنار یک یا 2 مورد عامل خطرزای دیگر برای دیابت نوع 2 مثل سبک زندگی نشسته و ساکن یا وجود سابقه خانوادگی دیابت دارند، توصیه می‌شود.

*‌ کرونا و دیابت

معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان می‌گوید: با توجه به پاندمی کووید 19 پیشگیری از دیابت بیش از پیش اهمیت دارد و مبتلایان به دیابت در صورت ابتلا به بیماری کووید 19 بیشتر در معرض خطر عوارض شدید بیماری هستند.

وی خطاب به بیماران مبتلا به دیابت در شرایط کووید 19 ابراز می‌کند: اگر علائم مشکوک به کووید 19 یا سرماخوردگی دارید در خانه بمانید، به جز موارد ضروری از منزل خارج نشوید، واکسن کووید 19 را به صورت کامل تزریق کنید، داروهای مورد نیاز خود را به مدت 3 تا 6 ماه در اختیار داشته باشید، فعالیت بدنی روزانه بدون حضور در مکان‌های شلوغ داشته باشید، به منظور خودپایشی و کنترل دیابت می‌توانید از اپلیکیشن idia استفاده کنید و در صورت داشتن دستگاه گلوکومتر، قند خود را در منزل به طور مرتب اندازه‌گیری کنید.// آ